به گزارش راه شلمچه، بیش از 9 ماه از شیوع کرونا در کشور می‌گذرد و در شرایطی که بار دیگر محدودیت‌های شدید کرونایی اعمال شده، نظام سلامت کشور به حاشیه رفته است. جمعه شب گذشته رضا ملک زاده، معاون تحقیقات وزارت بهداشت در انتقاد به اظهارات وزیر بهداشت که از ناموثر بودن تحقیقات علوم پزشکی ایران گلایه کرده بود استعفا کرد. علی نوبخت(برادر محمدباقر نوبخت) نیز که چند روز قبل توسط وزیر بهداشت به عنوان نایب‌رئیس‌و دبیر شورای مشورتی بیماری کرونا منصوب شده بود نیز در همراهی با ملک‌زاده از این سمت استعفا کرد.
شاید در ظاهر، این اقدام عملی معمول در مناسبات اداری تلقی شود اما نگاهی به واکنش‌های رسانه‌ها و برخی فعالان سیاسی و فضای مجازی نشان می‌دهد این اقدام یک استعفای ساده نبوده بلکه اقدامی هماهنگ برای زیر سؤال بردن عملکرد وزارت بهداشت در مدت شیوع کرونا بوده است.
ماجرا از آنجایی آغاز شد که چند روز قبل وزیر بهداشت در نشستی با رؤسای مراکز درمانی استان اصفهان، پس از تشریح اقدامات مهم وزارت بهداشت طی چند ماه گذشته و توضیح درباره محدودیت‌های جدید کرونا به نقش تحقیقات در این حوزه پرداخت و با انتقاد از این موضوع که طی سال‌های اخیر در حوزه تحقیقات وزارت بهداشت اقدامات عملی چندانی صورت نگرفته و تحقیقات تنها منجر به انتشار مقالات شده است از این روند گلایه کرد.
سعید نمکی با‌اشاره به اینکه هنوز تحقیقات در کشور مسئله‌محور و جامعه‌محور نیست، تاکید کرد که نظام تحقیقاتی دانشگاهی کشور چه کرده است؟ در مورد کرونا یک مدل به من بدهید که پیش‌بینی‌ها درست بوده باشد. تحقیقات کاربردی در حوزه سلامت نداریم و تا زمانی که تحقیقات کشور مقاله‌محور باشد، راهگشای مشکلات نخواهند بود و هیچ وزیر بهداشتی نمی‌تواند برای آینده کشور از این تحقیقات بهره ببرد.
همین اظهارات نمکی نشان می‌داد که عملا وزارت بهداشت طی 9 ماهه شیوع کرونا در حوزه تحقیقات با مشکلات جدی مواجه بوده است، به طوری که وزیر بهداشت در همان روزهای ابتدایی بحران یعنی اواسط اسفند ماه این ماموریت را به معاون تحقیقات وزارت بهداشت می‌دهد که تحقیقات این معاونت به ریاست ملک زاده باید در بحران کرونا به موضوعاتی نظیر سن ابتلا، دلایل ابتلای مردم به بیماری و تغییر رفتارهای ویروس، عوارض اجتماعی و... تمرکز داشته باشد.
وزیر بهداشت در ادامه گلایه‌های خود در دانشگاه علوم پزشکی اصفهان به این موضوع‌اشاره می‌کند که تاکنون هیچ پاسخی از این معاونت دریافت نکرده است و این درخواست پس از گذشت 8 ماه از شروع بحران در کشور بی‌پاسخ مانده است! موضوعی که نشان از تمکین نکردن معاونی دارد که شاید به علت سابقه وزارت در دولت مرحوم‌هاشمی و سوابق علمی و ارتباطات بین‌المللی و نزدیکی به دولت، خود را دارای جایگاهی فراتر از معاونی پاسخگو می‌پندارد.
پس از این اظهارات رضا ملک زاده طی جوابیه‌ای که در صفحه مجازی خود منتشر کرد به اظهارات وزیر بهداشت پاسخ داد. وی پس از آن، خبر استعفای خود را درست در شب اجرای محدودیت‌های جدید کرونایی که کشور بیش از هر زمان دیگری نیاز به وحدت و همدلی برای عبور از بحران کرونا و اجرای دقیق پروتکل‌ها دارد منتشر کرد تا مشخص شود مسئله فراتر از یک بحث درون سازمانی است.
بازتاب گسترده یک استعفا
با بررسی بازتاب گسترده این استعفا در فضای مجازی و واکنش کاربران شبکه‌های اجتماعی نکات مهمی مورد توجه قرار می‌گیرد.
نخست؛ عده زیادی از کاربران و رسانه‌ها، رضا ملک‌زاده را از حامیان جدی ایده ایمنی گله‌ای در مدت شیوع کرونا معرفی کردند. این افراد معتقد بودند که تصمیم‌های دیرهنگام ستاد ملی کرونا در اتخاذ محدودیت‌های شدید ناشی از همین تفکر معاون تحقیقات وزارت بهداشت بوده است. ادعایی که تاکنون مورد تایید یا تکذیب معاون مستعفی وزارت بهداشت واقع نشده است.
دوم؛ بر اساس شواهد موجود، همچنین اظهارت سابق ملک زاده وی یکی از سرسخت‌ترین مخالفان توسعه و ارتقاء جایگاه طب سنتی بوده است. در حالی که بر اساس سیاست‌های ابلاغی رهبر انقلاب در حوزه سلامت، نظام سلامت کشور باید در راستای توسعه، ترویج و نهادینه کردن این طب قدم بردارد. اما آنچه که از شواهد مشخص است، رضا ملک زاده نه تنها عقیده‌ای به استفاده و گسترش تحقیقات درباره داروهای طب سنتی نداشته بلکه عاملی برای جلوگیری از استفاده از تجربیات طب سنتی در مدیریت بیماری‌ها بوده است.
سوم؛ با توجه به سوابق ملک زاده در نظام سلامت کشور و ارتباط وی با مجامع بین‌المللی، وی یکی از حامیان استفاده از داروهای مورد استفاده در بیماری کرونا و مشارکت کشور در کارآزمایی داروهای کرونا بر روی بیماران بوده است. داروهایی که البته بنا به گواه سازمان بهداشت جهانی هیچ اثری در درمان کرونا نداشته است و البته برخی نظرات در زمینه احتمال داشتن عوارض آنها نیز مطرح است، با این حال ملک زاده در کسوت معاون تحقیقات وزارت بهداشت تاکنون نه تنها در نفی استفاده از این داروها هیچ اظهارنظری نداشته بلکه عمیقا معتقد است باید هماهنگ با رویه جهانی همچنان در کارآزمایی‌های بالینی مشارکت داشت. مشارکتی که مشخص نیست تاکنون چه‌اندازه در افزایش مرگ و میرهای کرونایی تاثیرگذار بوده است. البته طبیعی است که مشارکت گسترده ایران در این طرح کارآزمایی داروهای کرونا را می‌توان در کنار نقش مهم ملک زاده در این خصوص به پای مجموعه وزارت بهداشت نیز نوشت.
چهارم؛ بسیاری از واکنش‌ها حاکی از آن است که اگر بتوانیم نسبت به سه مورد قبلی چشم ببندیم اما استعفای ملک زاده در شب قبل از اجرای محدودیت‌های جدید شائبه برانگیز است. چه بسا اگر وی با این محدودیت‌ها مخالفتی نداشت با توجه به سوابق مدیریتی و تجربه کافی می‌توانست استعفایش را به زمانی دیگر موکول کند تا در این زمان حساس نظام سلامت را وارد حواشی جدید نکند.
پاسخ وزیر به ملک زاده در نامه انتصاب جانشین وی دیروز اما وزیر بهداشت در حکمی دکتر فرید نجفی را به عنوان سرپرست معاونت تحقیقات و فناوری وزارت بهداشت منصوب کرد.
نکته قابل توجه در نامه انتصاب جانشین ملک زاده، ذکر برخی اشارات از سوی نمکی در پاسخ به معاون مستعفی خود است.
در بخشی از این نامه آمده است: «سال گذشته در نامه مهم و آنی از معاونت محترم تحقیقات و فناوری درخواست کردم تا با استفاده از ظرفیت بی‌بدیل دانشگاه‌های علوم پزشکی کشور به جنبه‌های مختلف بیماری که در نامه مذکور قید شده بود بپردازند و اینجانب را بطور مستمر در جریان قرار دهند، متأسفانه تا این لحظه به هیچکدام از این موارد نپرداختند و هرگز مکتوب قابل استنادی که بتوان به عنوان چراغ راه آینده مدیریت بیماری بکار گرفت ارائه نکردند. بعضی از موارد غیر عالمانه از قبیل عدم ابتلا مجدد، گرفتاری سی میلیون نفر هموطن و ترویج اندیشه ایمنی دسته جمعی از تراوشات آن مجموعه بود که کار را در مدیریت بیماری و اوضاع مدیران ارشد سخت‌تر کرد.»
وزیر بهداشت در بخش دیگری از این نامه آورده است: «گرچه چاپ مقالات ارزشمند می‌تواند یکی از شاخص‌های پیشرفت کشور عزیزمان در عرصه پژوهش جهان باشد و قدردان دانشمندانی هستم که در چاپ مقالات فاخر افتخارآفرینی می‌کنند، مع الوصف چاپ مقاله صرفاً نمی‌تواند راهگشای مشکلات کشور در حال توسعه باشد پژوهش‌های ما باید بتواند محصولات دیگری هم داشته باشد که با تولید فرآورده ای، ارائه شیوه پیشگیری یا بیماریابی سریع‌تر و یا راهکاری برای اصلاح نظام ارائه خدمت و افزایش بهره وری آن بتوان گره‌ای از گرفتاری‌های کشور گشود. بدیهی است این‌اندیشه مانع از تحقیقات بنیادین که ممکن است سالها طول بکشد تا به دستاوردی بینجامد نخواهد شد...گرچه در بند 3 ابلاغ 29/10/1397 معاون محترم قبلی نیز ذکر کردم که مراکز تحقیقاتی باید از شیوه مدیریت جزیره‌ای به شبکه تحقیقاتی متصل بدل شوند و بتوانند با تبادل تجربه و حاصل پژوهش با تقسیم وظایف و اولویت‌ها از دوباره کاری بپرهیزند، مع الوصف هنوز کارهای موازی و تکراری تحقیقات مشابه با درصدی مختصر تفاوت ادامه دارد. »
نامه مهم دکتر علویان به وزیر بهداشت درباره عملکرد ملک‌زاده
اما دیروز دکتر موید علویان دانشمند برتر منتخب فرهنگستان علوم پزشکی ایران در واکنش به تحولات اخیر در وزارت بهداشت، نامه سرگشاده‌ای به دکتر نمکی نوشت که در بخشی از آن آمده است: «اینجانب به عنوان یک عضو کوچک علمی و فعال در حوزه سلامت، مهم‌ترین چالش‌های موجود را در عرصه پژوهش، خدمت حضرتعالی قبلا مکاتبه کرده بودم ولی متاسفانه به دلایلی پیگیری نشد. از جمله مهم‌ترین مواردی که قبلا به نمایندگی از محققین کشور به استحضار جنابعالی رسانیده بودیم موارد زیر می‌باشند:
١. بحث شفاف نبودن بودجه‌های تحقیقاتی نیماد و عدم توزیع عادلانه بودجه‌های پژوهشی در کشور.
٢. بحث تصدی همزمان دو شغل از سوی برخی مسئولین و تضاد منافع و تاسیس شرکت‌های دارویی و رانت در فروش داروی مورد نیاز مردم.
٣. بحث اعلام ایمنی گله‌ای به عنوان یک سیاست اشتباه در کنترل کرونا که منجر به مرگ بسیاری از ایرانیان تا امروز شده است.
۴. عدم مشخص بودن جهت‌گیری تحقیقات کرونا و عدم پیگیری اولویت‌های مهم در پاسخ به سؤالات مهم اپیدمیولوژیک و تمرکز بر کارآزمایی‌های بالینی و عدم توجه به لزوم ملحق شدن به طرح‌های تحقیقاتی در زمینه واکسن با کشورهای اروپایی و آمریکایی و چین و روسیه. این کوتاهی در عدم ملحق شدن به طرح‌های تحقیقاتی جهانی در واکسن کرونا و تمرکز بر افزایش مطالعات کارآزمایی بالینی یک‌اشتباه تاریخی است و باید پیگیری حقوقی شود.
۵. بحث عدم توجه به اخلاق در پژوهش‌های صورت گرفته در مراکز وابسته به معاونت تحقیقات و ایجاد الگوی نامناسب مبارزه با تقلب در بین پژوهشگران کشور به ویژه معضلاتی مانند فضاحت علمی خروج ۶۷ مقاله از نیچر.
۶. ایجاد شرایط نامتعارف و بسیار پیچیده برای ارزشیابی اعضاء هیئت علمی و دانشجویان کشور و توجه به کمیت علم و H index بجای تحقیقات کاربردی.
حال که تغییری مثبت در وزارت بهداشت ایجاد شده، آن را بارقه نوری در تاریکی آنچه در سال‌های اخیر رخ داده می‌دانم و از حضرتعالی تقاضا دارم به جای پاسخ دادن به ادعاهای واهی مطروحه، نسبت به تشکیل کمیته عالی بررسی عملکرد معاونت محترم تحقیقات و فن آوری، تضاد منافع در شرکت‌های دارویی وابسته و ارتباط آن با فرضیه موثر بودن داروی سووداک در درمان کرونا و آسیب‌هایی که مردم از این طریق متحمل شدند، جهت گیری تحقیقات علوم پزشکی و توزیع بودجه‌های پژوهشی در مراکز کشور و عدم توجه به الگوهای اخلاق در پژوهش، ضمن بررسی دقیق تمام اسناد و اقدامات انجام شده بتوانید به حقایق لازم دست یابید و ان‌شاءالله در آینده از بروز این موارد پیشگیری شود.»
آماده‌باش سیاسی
اما نکته جالب توجه واکنش سریع برخی چهره‌های اصلاح‌طلب و نزدیک دولت و تخطئه عملکرد وزیر بهداشت به بهانه استعفای ملک زاده بود تا جایی که مثلاً عباس عبدی از یک سو نسخه استعفا برای نمکی توصیه می‌کرد و عبداله رمضان زاده حتی ضمن پیشنهاد برکناری نمکی مشغول معرفی جانشین وی بود. این واکنش‌ها و اقدام بی‌موقع ملک زاده و علی نوبخت در استعفا درست در شب اجرای محدودیت‌های جدید ذهن را به سمت تئوری از پیش نوشته شده می‌کشاند، حال باید منتظر بود تا شاید در روزهای آینده ابعاد جدیدی از این تحرکات دیده شود.
اختلافاتی که آسیب زا است
نکته پایانی اینکه این در شرایطی است که کادر درمان کشور فداکارانه در انجام وظایف خود مشغول خدمت است و مردم نیز چشم امید به تدبیر و یکدلی مسئولان دارند، نباید دود اختلاف‌ها به چشم مردم رود.
منبع؛ کیهان
