راه شلمچه- حامد زمانی؛ یکی از موضوعاتی که چند سالی است در حوزه اقتصادی کشور مورد بحث کارشناسان قرار گرفته، بحث حذف سه تا چهار صفر از پول ملی ایران است که در مواقعی سوژه داغ محافل مختلف اقتصادی می‌شود و گاهی هم به بایگانی باز می‌گردد.
بر اساس بند (الف) ماده (۱) قانون پولی و بانکی کشور مصوب سال ۱۳۵۱، واحد پول ایران «ریال» و هر ریال معادل ۱۰۰ دینار خواهد بود، اما طی این سال‌ها هیچ‌گاه دینار در معاملات مردم جایگاهی نداشته است؛ آنچه در میان مردم طی سال‌های متمادی جریان داشته، استفاده عملی از واحد پولی «تومان» بوده که در جریان مبادلات مالی در بین مردم مورد استفاده قرار گرفته است و در صورتی که حذف صفر از پول ملی رقم بخورد، می‌تواند در تسهیل مبادلات مالی تأثیر مطلوبی داشته باشد.
* حذف صفر از کجا شروع شد؟
اول مرداد ۹۶ بود که هیئت وزیران رأی به تغییر رویه واحد پول ملی ایران داد و طرحش را نیز به بهارستان فرستاد که برای بررسی به مجلس برود؛ اما این موضوع ارتباطی به ماجرای حذف چند صفر از پول ملی نداشت. طی سال‌های گذشته و به‌ویژه در اواسط دهه ۸۰ بود که با روند رو به رشد تورم و قرار گرفتن اقتصاد در شرایطی ویژه، دولت «احمدی‌نژاد» سیاست حذف صفر از پول ملی را پررنگ‌تر از قبل مطرح کرد تا راهکاری برای افزایش ارزش پول باشد.
البته شرایط بد اقتصادی آن دوران و عدم پایداری باعث شد بانک مرکزی حذف صفر از پول ملی را به‌طور کلی از دستور کار خود خارج کند؛ بحران‌های ارزی، اجرای قانون هدفمندی یارانه‌ها و تورم باعث خارج شدن این اقدام از دستور کار بانک مرکزی بود. اما این موضوع تا سال ۹۵ در بایگانی بانک مرکزی بود که «حسین قضاوی» معاون وقت وزیر اقتصاد حذف صفر و اصلاح پول ملی را اقدامی ضروری عنوان کرد و آن برهه را زمان مناسبی برای این اقدام دانست؛ اما «طیب‌نیا» وزیر وقت اقتصاد و برخی مقامات بانک مرکزی در عین حالی که نسبت به این اقدام تمایل داشتند، زمان اجرای آن را مناسب نمی‌دانستند.
* نظر سیف درباره حذف صفر
«ولی‌الله سیف» رئیس‌کل بانک مرکزی درباره حذف صفر نظر دیگری دارد. او می‌گوید: «جمع‌بندی دولت در این است که فعلاً رفرم پولی (حذف صفر) انجام نشود، اما آنچه در حال حاضر مدنظر قرار گرفته این است که فعلاً تومان را به‌عنوان واحد پول ملی کشور در نظر بگیریم و در یکی دو سال آینده و پس از استمرار و پایداری تورم تک‌رقمی، صفرها از پول ملی حذف شود، بنابراین اجرای این طرح به آینده موکول شده است.»
به گفته رئیس شورای پول و اعتبار، در برخی مواقع در حذف صفرها هم اشتباهاتی صورت می‌گیرد، لذا این پدیده استثنایی در کشور را حل خواهیم کرد با این تفاوت که رفرم پولی(حذف صفر) یکی دو سال دیگر با پایداری نرخ تورم تک‌رقمی اجرا می‌شود و این تصمیم منطقی و عاقلانه به‌نظر می‌رسد.
* چه کشورهایی از پول خود چند صفر را پاک کردند؟
ترکیه ۲۰ سال قبل ۶ صفر را از واحد پولی خود حذف کرد و برخی کارشناسان امر اقتصاد، بر موفق بودن آن تأکید دارند. در گذشته یک میلیون لیر ترکیه برابر با خرید یک نوشابه بود یا استفاده از یک کورس تاکسی با یک و نیم میلیون لیر مقدور بود که این موضوع هم باعث رنجش ملی می‌شد و هم برای مردم ترکیه واقعیت تلخ بی‌اعتباری پول ملی را یادآوری می‌کرد.
آلمان نیز تجربه حذف صفر از پول خود را دارد به‌طوری‌که آنها با حذف ۱۴ صفر از واحد پول ملی خود موجب تقویت اعتبار واحد پولی خود شدند.
* اما معایب و مزایا...
دفتر بررسی‌های اقتصادی «سازمان حمایت از حقوق مصرف‌کنندگان و تولیدکنندگان» سال ۹۱ در گزارشی به بررسی طرح دولت برای حذف صفرها از پول ملی پرداخت و با تشریح ۱۲ مزیت و ۶ عیب این طرح اعلام کرد: «طرح حذف صفرهای پول ملی بدون بسترسازی اقتصادی تورم را مهار نخواهد کرد.»
۱. کاهش تورم، ۲. نقل‌وانتقال آسان‌تر پول و کاستن از مخاطرات آن در حجم کلان، ۳. صرفه‌جویی در هزینه‌های چاپ اسکناس، ۴. صرفه‌جویی در وقت نیروهای انسانی و هزینه‌های معاملاتی در مسائل مالی کشور، ۵. اثرات مثبت روانی در جامعه(افزایش اعتماد مردم)، ۶. مانع نفوذ ارزهای خارجی، ۷. تقویت پول ملی و افزایش ارزش اسمی آن، ۸ . کاهش تورم موجب جلب اعتماد سرمایه‌گذاران خارجی و حذف بیشتر سرمایه‌های خارجی خواهد شد، ۹. سادگی در مبادلات و نگهداری ساده‌تر حساب‌ها، ۱۰. اشغال فضای کمتر آمار و اطلاعات مالی در حافظه و هارد رایانه، ۱۱. کاهش نیاز به استفاده از چک‌های بانکی به شکل بی‌رویه و غیرمنطقی، ۱۲. کاهش تسهیلات فعالیت دستگاه‌های خودپرداز از جمله مزایای حذف صفر از پولی ملی است.
این سازمان در بخش دیگری از گزارش خود به بررسی معایب آن پرداخته که این‌گونه آمده است: ۱. هزینه سنگین جایگزینی اسکناس‌های جدید، ۲. افزایش سطح عمومی قیمت‌ها، ۳. ناسازگاری دفاتر و صورت‌های مالی و پایگاه‌های اطلاعاتی جدید و قدیم و تحمیل هزینه به فعالان اقتصادی، ۴. عدم پذیرش افراد مُسِن، ۵. احتمال کاهش درآمدهای صادراتی، ۶. خنثی بودن اجرای این طرح.
حال با توجه به اینکه این طرح هم‌اکنون در کمیسیون اقتصادی در حال بررسی است، باید منتظر ماند و دید که تصمیم وکلای ملت درباره اجرا یا عدم اجرای حذف صفر و تغییر واحد پولی ایران چیست؟
