به گزارش راه شلمچه، «محمدجواد ظریف» وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی ایران، روز دوشنبه ۱۳ بهمن‌ماه، در مصاحبه‌ای با «کریستین امان‌پور» خبرنگار شبکه تلویزیونی سی‌ان‌ان آمریکا، با درخواست از اتحادیه اروپا برای نجات برجام و بازی نقش میانجی بین ایران و آمریکا، گفت: «قطعاً باید سازوکار روشنی برای همگام‌سازی بازگشت کشورها به برجام یا هماهنگی دوباره آنچه در گذشته انجام شده، وجود داشته باشد.»
ظریف همچنین افزوده که در این میان «جوزپ بورل» مسؤول سیاست خارجی اتحادیه اروپا می‌تواند نقش «هماهنگ‌کننده کمیسیون مشترک» برای پیگیری توافق هسته‌ای را ایفا کرده و «هم‌سازی اقداماتی را که ایران و آمریکا هر کدام باید انجام بدهند» بر عهده بگیرد.
این اظهارات در حالی بیان می‌شود که هم ظریف و هم «سید عباس عراقچی» معاون سیاسی‌اش و هم «سعید خطیب‌زاده» سخنگوی وزارت امور خارجه، پیش از این تأکید کرده بودند که بدون لغو کامل و عملی تحریم‌ها، ایران هیچ اقدامی برای بازگشت به تعهدات برجامی انجام نخواهد داد.
پیش از این، خطیب‌زاده روز چهارشنبه دهم دی‌ماه سال جاری با حضور در خبرگزاری فارس تصریح کرده بود: «وقتی می‌گویم اجرای مؤثر، یعنی ما باید به صورت مؤثر ببینیم تحریم‌هایی که تعهد شده برداشته شده است و طرف مقابل اجرا می‌کند. اجرای طرف مقابل هم برای ما روشن است و دیگر روی کاغذ نیست. اگر توانستیم نفت خود را بفروشیم و پولش را برگردانیم؛ اگر توانستیم به راحتی صادرات و واردات خود را انجام و اگر مراودات بانکی آغاز شد، اینها برای ما کاملاً روشن است.»
در این گفت‌وگو، خبرنگار فارس از خطیب‌زاده پرسیده بود: «برخی عنوان می‌کنند که کاهش تعهدات برجامی پلکانی بوده و ما هم پلکانی این تعهدات را بازگردانیم و آمریکا نیز به همین شکل عمل کند. آیا اگر آمریکا چنین روشی را برای عمل به تعهداتش در پیش بگیرد، ما خواهیم پذیرفت؟» که وی در پاسخ تأکید کرد: «ممکن است طرف مقابل بگوید ما امروز امضا می‌کنیم و چند روز طول می‌کشد تا اجرا شود. ما با اینها کاری نداریم. باید اجرای مؤثر برجام را ببینیم، ما هم اجرای مؤثر خواهیم کرد. این گونه نیست که ما بگوییم دو گام را ما بر خواهیم داشت شما هم فقط دو گام را بردارید. باید اجرای مؤثر برجام اتفاق بیفتد و تعهدات آنها ذیل قطعنامه ۲۲۳۱ رخ دهد.»
وی خاطرنشان کرده بود: «اینجا، طرف حساب ما فقط آمریکا نیست و اروپا نیز باید تعهداتش را مؤثر انجام دهد. در نقض تعهدات برجامی، اروپا شریک آمریکاست و اروپا باید تعهداتش را به صورت مؤثر انجام دهد و ما نیز چنین خواهیم کرد.»
خطیب‌زاده همچنین در پاسخ به این پرسش که «با توجه به اینکه ما تجربه خوبی از اجرای گام‌به‌گام نداشته‌ایم، آیا وزارت خارجه به لحاظ زمانی، ضرب‌الاجلی تعیین می‌کند؟» گفته بود: «آن زمان درباره برجام مذاکره می‌شد و در خودش یک زمان‌بندی روشنی داشت اما الان برجام وجود دارد و یک طرفی ناقض برجام بوده و از آن خارج شده است و باید به تعهداتش بازگردد تمام و کمال؛ ۲۰ روز یا ۳۰ روز طول بکشد مهم نیست؛ آن روزی که ما ببینیم تعهدات طرف مقابل کامل اجرا شده، ما نیز تعهدات خود را انجام می‌دهیم.»
اکنون اما وزیر امور خارجه در اظهاراتی متناقض با اظهارات سخنگوی وزارت‌خانه‌اش و خلاف سیاست‌های ابلاغی کلان نظام و منویات رهبر معظم انقلاب اسلامی درباره بازگشت آمریکا به برجام، در گفت‌وگو با نزدیک‌ترین شبکه تلویزیونی آمریکایی به تیم بایدن، پالس متفاوتی به طرف‌های غربی ارسال کرده است که برخی معتقدند مطرح‌شدن آن، می‌تواند باعث بروز مشکلاتی در سیاست خارجی کشور شود.
خبرنگار سیاست خارجی خبرگزاری فارس، در این خصوص با «سید مصطفی خوش‌چشم» کارشناس و تحلیلگر روابط بین‌الملل گفت‌وگو کرده است که مشروح آن را می‌خوانید:
وزیر امور خارجه کشورمان در مصاحبه اخیر با سی‌ان‌ان، درخواستی را در خصوص هماهنگ‌سازی گام‌ها بین ایران و آمریکا درباره برجام مطرح کرده است. انتقادات شما درباره این درخواست چیست؟
خوش‌چشم: در خصوص مصاحبه اخیر آقای دکتر ظریف با شبکه سی‌ان‌ان و درخواست عجیب ایشان به‌منظور مداخله و واسطه‌گری مسؤول سیاست خارجی اتحادیه اروپا با هدف حل تقابل ایران و آمریکا در چارچوب برجام و بازگشت دو طرف به تعهدات بر اساس یک الگوی اقدام متقابل، به نظر می‌رسد که موضعی که اتخاذ شده، خسارت‌بار و مملو از اشتباهات راهبردی است. جمهوری اسلامی ایران بر اساس سیاست‌های اعلامی نظام، از مقام معظم رهبری و کمیته نظارت بر اجرای سیاست‌های برجام گرفته تا مجلس شورای اسلامی، دولت و شورای عالی امنیت ملی، سیاست عزت و اقتدار در مقابل سیاست‌های عهدشکنانه و فشار حداکثری آمریکا را در پیش گرفته بود و همچنان هم به دنبال آن است. مصوبه مجلس، منویات رهبر معظم انقلاب در ماه‌های گذشته و همچنین اقداماتی که بر روی زمین انجام شد از جمله احیای غنی‌سازی 20 درصد، همه و همه، بخش‌هایی از همین سیاست مقتدرانه و عزتمندانه است که به منظور مقاومت در مقابل زیاده‌خواهی‌های آمریکا انجام شده است و ادامه نیز خواهد داشت. گام بعدی هم در سوم اسفند اجرا خواهد شد که بر اساس آن، اجرای داوطلبانه پروتکل الحاقی متوقف خواهد شد.
فارس: انتقاد شما از این موضع‌گیری بر چه اساسی است؟
خوش‌چشم: در هفته‌های اخیر، نهادها و اشخاص مختلف و مراجع تصمیم‌گیر در کشور، پیوسته شروط جمهوری اسلامی را اعلام کردند که طرف آمریکایی می‌باید قبل از هر کاری و حتی فکر کردن برای بازگشت به برجام، تمام تحریم‌های اعمال‌شده در چهار سال گذشته را بردارد و این موضع، بارها توسط آقایان ظریف و عراقچی هم مؤکداً بیان شده است. اکنون با توجه به اینکه لغو تحریم‌ها نیازمند مدت‌زمانی از امضا تا اقدام روی زمین است و ماه‌ها طول می‌کشد و این تجربه را در ابتدای اجرای برجام هم داشته‌ایم، نیاز هست که طرف آمریکا تعهداتش را نخست بر روی کاغذ اعلام و امضا کند و ماه‌ها بگذرد تا مشخص شود در مرحله اجرا هم، عمل به تعهدات انجام شده یا مانند دوره دولت باراک اوباما با یک فریب‌کاری طرف هستیم.
فارس: اروپایی‌ها می‌گویند به هر حال ایران هم طبق برجام، موظف به اجرای تعهدات است.
خوش‌چشم: تعهدات جمهوری اسلامی، بر خلاف تعهدات غربی‌ها که مالی و حقوقی است، تعهداتی فنی و فیزیکال است به این معنا که دفعتاً انجام می‌شود و برخی از آنها غیر قابل بازگشت هست و اگر طرف غربی خلف وعده و نقض تعهد کند امتیازی است که ما از دست داده‌ایم بنابراین جمهوری اسلامی این شرط را گذاشت که تمام تحریم‌ها باید برداشته شود و دستاوردهای آن مشاهده شود تا هر چقدر خواستیم نفت صادر کنیم و هر چقدر خواستیم پول جابجا کنیم که در آن زمان، اقدامات ما هم برگردد.
متأسفانه آنچه آقای ظریف به اروپا پیشنهاد داده، بر خلاف این روند است؛ اولاً اینکه آقای ظریف در تعارض با راهبرد اعلام‌شده نظام مبتنی بر سیاست اقتدار، سیاست تقاضا و خواهش را در پیش گرفته آن هم از طرف اروپایی که در طول این سال‌ها اثبات کرده که بازیگر مستقلی نیست و وابسته به آمریکاست و ثانیاً متأسفانه ایشان از یک سو در مصاحبه با سی‌ان‌ان، به اقتدار جمهوری اسلامی که طی ماه‌های اخیر در حال تقویت بود، خدشه وارد و مواضع نظام و جدیت در اتخاذ سیاست‌ها را دچار چالش کرده و از سوی دیگر، این مسأله باعث خواهد شد که اقدامات آتی از جمله توقف داوطلبانه اجرای پروتکل الحاقی و دیگراقدامات جدی آینده، از هم‌اکنون زیر سؤال رود.
مگر عمل به این پیشنهاد چه مشکلی ایجاد خواهد کرد؟
خوش‌چشم: سیاستی که آقای ظریف در این مصاحبه اعلام کرد در تعارض با سیاست‌های کلان جمهوری اسلامی در ارتباط با حل معضل پرونده هسته‌ای بود زیرا پیشنهاد ایشان این است که اقدامات دو طرف ایرانی و آمریکایی، متقابل باشد! این در حالی که این اقدامات متقابل، باعث خواهد شد که ما به خواسته خود یعنی لغو مجموعه تحریم‌های سال‌های اخیر نرسیم؛ درواقع باید دستاورد لغو تحریم‌ها بعد از چند ماه، روی زمین ثابت شود و سپس ما تعهدات خود را اجرا کنیم که این سیاست و راهبردی است که بالاترین مراجع تصمیم‌گیر جمهوری اسلامی به‌طور رسمی اعلام کرده‌اند. ما اگر این بار هم فریب بخوریم هیچ راه جبران و بازگشتی نداریم چون بر اساس سیاست اعلامی آقای ظریف، همه چیز، صرفاً با اعتماد به طرف مقابل پیش خواهد رفت که با توجه به پیشینه‌ای که از آمریکایی‌ها داریم این سیاست، خسارت‌بار خواهد بود.
در نخستین دور مذاکرات برجام هم همین اقدام متقابل مطرح بود؛ مشکل چیست؟
آن «اقدام متقابل» که ما در نخستین دور مذاکرات برجام می‌گفتیم با اقدام متقابلی که الان آقای ظریف می‌گویند بسیار فرق دارد. در آن زمان می‌بایست گام‌ها بر اساس سیاست‌های ابلاغی و به‌طور متقابل انجام می‌شد تا بدون اعتماد به طرف مقابل، نتیجه آنها را ببینیم اما آن زمان، چنین چیزی رخ نداد ولی الان با داشتن تجربه پیشین، اقدام متقابل، سیاستی نادرست است.
به نظر شما اروپا می‌تواند میانجی خوبی برای این سیاست باشد؟
خوش‌چشم: خواهش از طرف اروپایی، نشان‌دهنده استیصال و چه‌بسا نوعی نگاه سیاسی باشد و بیش از آن، یادآور سخنان پانزده سال قبل آقای ظریف با آقای البرادعی در پاویون ویژه فرودگاه مهرآباد است که آنجا هم نگاهی سیاسی مطرح شد در حالی که ایشان وزیر امور خارجه جمهوری اسلامی است و مواضع او از سوی واشنگتن به عنوان مواضع شخصی تفسیر نمی‌شود بلکه به عنوان مواضع نظام تلقی می‌شود.
مواضعی که از سوی آقای ظریف در گفت‌وگو با سی‌ان‌ان مطرح شد خسارت‌بار است چرا که جدیت نظام را به چالش کشیده است. تفسیر طرف آمریکایی چنانکه در رسانه‌های‌شان دیدیم این خواهد بود که در ایران، جناح‌های مختلف، آزادانه سیاست‌های مد نظر جناح خودشان را که گاه متعارض با یکدیگر است به عنوان سیاست خارجی کل نظام پیش می‌برند. سیاست‌های اعلام‌شده نظام همواره این بوده که سیاست‌ها با اقتدار اجرا شود و اهرم‌های فشار، هر روز با استفاده از مفاد برجام و حوزه‌های دیگر علیه طرف آمریکایی بیشتر شود تا مجبور به برداشتن تحریم‌ها شود و عقب‌نشینی کند در حالی که اعلام مواضع آقای ظریف، حاکی از ضعف و عقب‌نشینی جمهوری اسلامی از مواضع خود است در صورتی که این اعلام موضع آقای ظریف، هماهنگ‌شده با نهادهای بالادستی هم نبوده و به نظر می‌رسد آقای ظریف، تفسیر شخصی از مسأله کرده‌اند و احتمالاً با این تفسیر که این موضع‌گیری، یک نوع تاکتیک در روش مذاکراتی است و نیازی به مشاوره با مراجع مافوق ندارد رأساً دست به چنین اقدامی زده‌اند که اگر چنین تفسیری داشته قطعاً اشتباه بوده که چرا این پیشنهاد ایشان و اعلام موضعی که از طریق سی‌ان‌ان انجام دادند در سطح روش‌ها و تاکتیک‌ها نیست بلکه در سطح راهبردهای کلان و استراتژی‌های عالی است که باید توسط رهبری، شورای راهبردی روابط خارجی و نهادهای تصمیم‌گیر در حوزه هسته‌ای اتخاذ شود و نه در سطح مجریان سیاست‌های عالیه نظام در دستگاه دیپلماسی. در عین حال تفسیر دوم طرف آمریکایی از این موضع آقای ظریف، می‌تواند این باشد که جمهوری اسلامی، راهبرد خود را در مقابل سیاست فشار واشنگتن، تغییر داده است و این می‌تواند تبعات بدتری داشته باشد؛ در عین حال تفسیر دوم طرف آمریکایی از این موضع آقای ظریف می‌تواند این باشد که جمهوری اسلامی راهبرد خود را در مقابل سیاست فشار واشنگتن تغییر داده است و این می‌تواند تبعات بدتری داشته باشد زیرا طرف مقابل می‌بیند که راهبرد مقاومت ایران، ناگهان تبدیل به سیاست خواهش و تمنا از غربی‌ها شده و بنابر این گام‌های بعدی ما را جدی نخواهد دید و نگرانی‌های طرف آمریکایی در خصوص اقدامات آتی ما نیز برطرف خواهد شد
شروط اعلامی ما طی ماه‌های گذشته به‌طور مشخص چه بوده است؟
در تمام مراجع تصمیم‌گیر و در سطح رهبری نظام، شروط ما این بوده که طرف آمریکایی باید تمام تحریم‌ها را بردارد و هیچ مذاکره جدیدی در کار نخواهد بود و بازگشت آمریکا در شرایطی خواهد بود که طرف آمریکایی، اول تحریم‌ها را لغو کند و برای عدم استفاده از مکانیزم ماشه تعهد دهد حال آنکه پیشنهاد آقای ظریف، این تلقی را ایجاد می‌کند که تحریم‌ها فقط در چارچوب اقدام متقابل برداشته شود و خسارتی هم در کار نخواهد بود.
آقای ظریف همچنین پیشنهاد می‌کنند که این اقدامات، در چارچوب کمیسیون برجام انجام شود در حالی که شرط ایران برای لغو تحریم‌ها بدون توجه به برجام بوده که با روش آقای ظریف که کار را به بازگشت آمریکا به برجام می‌کشاند تفاوت ماهوی دارد و بدتر اینکه ما هم در این روش اقدام متقابل، اهرم‌های فشار خود را از دست خواهیم داد چرا که بر اساس این روش غلط، ماه‌ها طول خواهد کشید که مشخص شود آیا طرف آمریکایی در روی زمین هم تحریم‌ها را برداشته یا خیر؛ همچنین سیاست‌های دیگر نظام هم از این طریق به چالش کشیده خواهد شد و متأسفانه با این سیاست آقای ظریف، هیچ دستاورد عملی در راستای کاهش فشار تحریم موجود بر دوش مردم دیده و حس نخواهد شد.
منظور از طراحی گام‌های متقابل توسط اروپا که در مصاحبه آقای ظریف به آن اشاره شده، دقیقاً چیست؟
اولاً آقای ظریف دوباره برای توجیه و اصرار بر اینکه منظور من درست بوده، توییتی زده‌اند و موضع مطرح‌شده در مصاحبه خود را با تأکید بیشتر، مجدداً مطرح کرده‌اند و ثانیاً پیشنهاد آقای ظریف به «جوزپ بورل» مسؤول سیاست خارجی اتحادیه اروپا مبنی بر تعیین توالی و تعیین نوبت برای اقدامات ایران و آمریکا در حقیقت، ارجاع غیر مستقیمی است به همان سیاست غلط اقدامات متقابل؛ این در حالی است که آنچه جمهوری اسلامی ایران اعلام کرده این است که طرف آمریکایی باید تمام تحریم‌ها را لغو کند تا ایران به تعهدات قبلی خود بازگردد در حالی که این اقدام، نیازی به تعیین نوبت و توالی ندارد؛ وقتی آقای ظریف این را از رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپا درخواست می‌کند، درواقع دارد برای اقدامات متقابل دو طرف، درخواست ترسیم جدول زمانی می‌کند و جز این، نمی‌توان چیز دیگری برای این حرف متصور بود زیرا تعیین نوبت را به هیچ شکل دیگری نمی‌شود تعبیر و تفسیر کرد مگر اینکه منظور ایشان همان چیزی باشد که آمریکایی‌ها از آن تحت عنوان سیاست «اقدام در مقابل اقدام» نام می‌برند و مشخص است که بدین‌شکل ما هیچ گاه نمی‌توانیم اعتماد داشته باشیم که آیا اقدامات طرف آمریکایی منجر به لغو تحریم‌ها می‌شود یا خیر و آیا آنچه طرف آمریکایی در ظاهر و روی کاغذ می‌گوید و امضا می‌کند حتماً منجر به لغو عملی تحریم‌ها هم می‌شود یا خیر؟
وقتی آقای ظریف از بورل می‌خواهد که برای اقدامات دو طرف، تعیین نوبت انجام شود آن هم در چارچوب کمیسیون مشترک برجام، یعنی آمریکایی‌ها یک سری اقدامات کنند و طرف ایرانی هم یک‌سری اقدامات را انجام دهد و آمریکا هم به برجام برگردد! حال آنکه سیاست ما این است که ابتدا باید تحریم‌ها برداشته شود و سپس خسارت‌ها جبران شود و سوم اینکه ضمانت دهند که مجدداً به سمت مکانیسم ماشه نمی‌روند و اگر قرار باشد آقای بورل به عنوان رئیس کمیسیون مشترک برجام چنین اقدامی را انجام دهد، معنایش این خواهد بود که فارغ از شکل اجرا، بلافاصله پس از انجام اقدامات، آمریکا به برجام برگشته و بر این اساس، شروط پیشین ایران نادیده گرفته شده است.
در نهایت، چیزی که آقای ظریف دارد پیشنهادش را به اروپا به عنوان محل ارجاع اختلاف می‌دهد در تعارض مستقیم با سیاست کلان ابلاغ‌شده است و درواقع ایشان در حالی دارد از بازگشت آمریکا به برجام صحبت می‌کند که شروط جمهوری اسلامی هنوز محقق نشده است!
